CÂY LAN Ý

Tên Việt Nam: Lan Ý.
Tên Tiếng Anh: Peace Lily.
Tên Khoa học: Spathiphyllum.

 Nguồn gốc: Nam mỹ và Đông Nam Á

Ý nghĩa và cách trồng cây lan ý

 Bên cạnh nhu cầu về công việc với thu nhập ổn định, con người còn có nhu cầu về môi trường sống rất cao. Ai cũng muốn được làm việc và sinh hoạt trong một môi trường lành mạnh, hiện đại, không bị ô nhiễm. Tuy nhiên điều đó sẽ khó được thực hiện tại những thành phố lớn, nơi mà tốc độ đô thị hoá và sự gia tăng về ô nhiễm ngày một cao. Chính vì vậy cây cảnh trong nhà đã được đề xuất lên như một giải pháp điều hoà không khí và làm gia tăng sự hài lòng của con người về cuộc sống. Bài viết ngày hôm nay sẽ giới thiệu tới các bạn vài nét về cây lan ý và cách trồng, chăm sóc loài cây đặc biệt này.

Vài nét về cây lan ý 

Lan ý là loại cây mọc ở xứ nóng, tức là khu vực nhiệt đới và cân nhiệt đới. Loài cây cảnh này còn được gọi là bạch môn, vỹ hoa trắng hay huệ hòa bình vì đặc điểm hoa của cây màu trắng muốt rất đẹp.

Lan ý là loài hoa thân cỏ nhỏ, mộc thành bụi với nhiều cây sát cạnh nhau, lan ý có tuổi thọ khá lâu đời, chúng sở hữu những chiếc lá lớn tính từ cuống lá phải dài tới 12-65 cm và rộng 3-25 cm. lá cây mọc bắt đầu từ mặt đất, hình lá dạng bầu dục thuôn nhọn đầu, lá có xu hướng rủ xuống gốc. Màu lá xanh thẫm, bóng và khá dày, trên mặt lá nổi lên những vết gân màu xanh nhạt hơn. Nhiều người lầm tưởng hoa của lan ý là phần mo bao quanh một cái nhị nhưng thực chất, hoa của lan ý chính là cái nhị đó, hoa nhỏ mọc thành cụm hình trụ cong màu trắng ngà hoặc vàng nhạt, bên ngoài được bao quanh  bởi mo lá hình gần giống trái tim, thường có màu trắng muốt hoặc pha lẫn chút xanh nhạt.
Lan ý là loài cây có thể sống tốt ở môi trường thiếu ánh sáng, nhưng nếu trồng trong nhà thì nên đặt cây ở những nơi có ánh sáng tốt như cửa sổ hay cửa ra vào để đảm bảo cho cây sinh trưởng và phát triển tốt, cây không có nhu cầu về nước tưới nhiều mà chỉ ở mức bình thường, tức là có thể tưới 2 ngày 1 lần và không quá đẫm, lan ý ưa khí hậu ẩm và nhiệt độ vừa phải, không quá lạnh hay quá nóng. Lan ý nằm trong tập hợp số ít những loài cây có tác dụng hấp thụ những chất độc có hại lơ lửng trong không khí sinh ra từ việc đốt cháy không hết những năng lượng hoá thạch và chất hữu cơ, bao gồm benzen , formaldehyde và các chất gây ô nhiễm khác.
Lan ý lúc nở hoa đem đến cho con người cảm nhận về một vẻ đẹp quý phái và trang nhã. Lá cây xanh mướt chen giữa là những bông hoa trắng muốt gợi lên sự thanh cao và trong trắng. Trong môi trường sống con người luôn phải đối mặt với những tia bức xạ mặt trời, những tia hồng ngoại hay sóng điện từ xuất phát từ những thiết bị điện tử trong nhà. Tất cả những tác nhân có hại đó khiến cơ thể con người bị ảnh hưởng và thậm chí có khả năng gây nên hiện tượng ung thư da và biến đổi một số đặc tính hữu cơ của cơ thể. Lan ý là một trong số rất ít những loại cây cảnh có khả năng làm giảm thiểu tác hại của các tia tử ngoại và sóng điện từ có hại cho cơ thể. Theo các nghiên cứu về lan ý của các nhà khoa học Mỹ, khi đặt lan ý trong nhà chúng sẽ giúp cân bằng các nguồn sóng trong không gian phòng như những tia điện từ sinh ra từ tivi, đài, máy tính, đồng hồ, lò vi sóng, tủ lạnh.
Những gia đình có người bị mắc căn bệnh quái ác là ung thư phải trải qua điều trị bức xạ hay hóa trị liệu cũng nên đặt cây này trong phòng. Cây còn tốt cho những người mắc các chứng bệnh như mất ngủ, mệt mỏi, các bệnh cấp tính và mãn tính khác.
Đối với phong thuỷ, lan ý còn có tác dụng giúp cân bằng trường khí, điều hoà và hấp thu những nguồn năng lượng xung khắc trong nhà giúp gia chủ có một không gian sống hài hoà và yên bình.

Kỹ thuật trồng và chăm sóc lan ý

Ánh sáng: Chính vì đặc điểm là loài cây có thể sống trong môi trường thiếu sáng nên khi trồng lan ý không cần phải đặt chúng tại những nơi nhiều ánh sáng. Đặc biệt nếu trồng lan ý ngoài trời bạn nên làm mái che cho cây để tránh ánh nắng trực tiếp chiếu vào cây khiến cây sinh trưởng và phát triển không tốt.
Đất trồng: Lan ý là loài cây thân bụi nhỏ ưa sống ở những nơi ẩm ướt và đất màu mỡ, vì thế khi muốn trồng lan ý làm cây cảnh trong nhà nên sử dụng những loại đất có hàm lượng chất dinh dưỡng nuôi cây cao. Đó có thể là hỗn hợp đất, lá mục, than bùn, phân hữu cơ, cát. Ngoài ra bạn có thể trộn thêm vào hổn hợp đất trên vài viên đá nhỏ tăng sự thoát nước.
Nhiệt độ: Cây là loài hoa ưa bóng mát và nhiệt độ không quá cao cũng không quá thấp, chính vì vậy ở điều kiện ẩm ướt, cây lan ý sinh trưởng và phát triển tốt nhất ở nhiệt độ 27 độ.
Tưới nước: Lan ý không phải là loại cây ưa nước nên không cần tưới nước quá nhiều cho cây, tuy nhiên cần pải duy trì độ ẩm cho đất và khi thấy đất trồng cây có vẻ khô thì hãy tưới nước cho cây, lý tưởng nhất là lần/tuần. Cũng như đa số những loài cây khác bạn nên tưới nhiều nước cho lan ý vào mùa hè, còn mùa đông thì nên tưới ít đi so với bình thường.
Sâu bệnh gây hại: Lan ý thường mắc phải một số loài sâu bệnh như bọ trĩ, rệp sáp, nhện ve. Ngoài ra nếu cây thừa dinh dưỡng hay thiếu nước cũng sẽ khiến xuất hiện những đốm nâu trên lá.
Nhân giống: Lan ý là loài cây có sức sống vô cùng mạnh mẽ, chỉ việc tách một vài cây từ khóm cây lan ý đang trồng đem đặt vào chậu khác là có thể có một chậu lan ý hoàn toàn mới. Thường thì người ta nhân giống lan ý đúng vào lúc thay chậu, thời điểm đó thường diễn ra vào mùa xuân, mùa đầu tiên trong năm.
Lan ý là loài cây cảnh trong nhà thích hợp trồng ở mọi không gian, lan ý có ý nghĩa rất to lớn đối với sức khoẻ con người. Vì thế khi trồng cần cân nhắc tới ý nghĩa và cách chăm sóc loài cây rất đẹp này.

 Tham khảo Cây cảnh tầm nhìn Châu Á.

CHĂM SÓC NỮ HOÀNG CATTLEYA

Hầu hết các loài Cattleya hoang dã mọc ở các khu rừng thuộc Nam Mỹ như rừng vùng Argentina, Bolivia, Paraguay và Mexico. Chúng nở hoa trong vùng Andes ở độ cao gần mực nước biển đến độ cao 2.700-3.000m. Cattleya là loài thực vật biểu sinh hay khi sinh. Một phần thân cây Cattleya thường được che phủ bởi vòm lá của rừng và chúng lấy ẩm độ và ánh sáng để phát triển. Đây là điều quan trọng chúng ta cần nhớ để chăm sóc cho cây Cattleya trong vườn.

NHIỆT ĐỘ
Ở rừng tại các cao độ khác nhau, nhiệt độ cũng rất khác nhau cho cây sử dụng. Vào mùa đông nơi vĩ độ cao cây trở nên thích ứng với nhiệt độ thấp đến 10-13oC và chịu được nhiệt độ cao đến 27-32oC vào mùa hè. Khi chăm sóc Cattleya, ta cũng nên tạo vài sự thay đổi nhiệt độ để chúng phát triển và ra hoa. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm tối thiểu 10oC là lý tưởng nhất.
Nhiệt độ lý tưởng vào ban ngày là: 24-29,5oC và ban đêm 15,5 -18,5oC. Thỉnh thoảng nhiệt độ có cao quá hay thấp quá cây vẫn có thể chiụ được nếu cây không chịu đựng quá lâu.

NƯỚC
Chúng ta hiểu được điều này vì Cattleya sống ở rừng mưa nhiệt đới. Rễ cây không thể chìm trong nước quá lâu vì chúng sẽ bị thối. Nước phải thông khí (đầy đủ oxy).
Nói chung, tưới nước rất quan trọng trong việc chăm sóc Cattleya, vì vậy cần tưới 2lần/tuần suốt thời kỳ tăng trưởng và 1 lần/tuần trong thời kỳ nghỉ của chúng (?).
Cattleya là loài phong lan chịu được khô giữa các lần tưới nước sau khi trổ hoa. Điều này giúp cho sự phát triển giả hành tốt thêm. Phải chắc chắn là chậu cây phải thoát nước tốt và kịp thời. Khi tưới, ta có thể thể tưới ngay lên cây và nước phải thoát nhanh khỏi chậu. Ta có thể để nước chảy vào cây khoảng 30 giây, giả hành sẽ hấp thu đủ nước và dự trữ lại.
Nếu cây ra hoa vào mùa đông hay mùa xuân điều này có nghĩa là cây đã nghỉ ngơi đầy đủ (khoảng 6-8 tuần). Suốt thời kỳ này chỉ cần tưới nước 1 lần/tuần và giữ ánh sáng đều đặn như nhau. Nhưng nếu cây nở hoa vào mùa hè nghĩa là cây không cần phải nghỉ nữa.
Nói chung Cattleya phát triển tốt nhất khi giá thể trong chậu khô đi giữa hai lần tưới, tương tự như chúng sống trong tự nhiên (mọc trên đỉnh của các cây) cây thường khô ráo giữa hai trận mưa.
ÁNH SÁNG
Ở rừng Cattleya thường dùng ánh sáng khuếch tán, chúng không thích ánh sáng trực tiếp vào giữa trưa. Với ánh sáng sáng chói chúng sẽ phát triển các cuống giả hành. Các giả hành cứng này là nơi để Cattleya giữ nước lại, rất quan trọng cho sự phát triển và chu trình sống của chúng, à cũng từ các giả hành này hoa cũng mọc lên ngay trên đỉnh.
Cattleya và những loài họ hàng với nó đều đòi hỏi lượng ánh sáng tốt. Chúng chịu ánh sáng chiếu đến vào buổi sáng nhưng phải có bóng râm vào buổi trưa từ 11 giờ đến 3 giờ chiều, và ít râm vào giấc xế. Lá cây phải có màu xanh nhạt, nếu lá màu xanh đậm nghĩa là cây bị thiếu nắng.
 THAY CHẬU
Không nên thay chậu trừ phi cây mọc ra ngoài chậu (cứ mỗi 2-3 năm) hay khi giá thể bị xấu đi, hoặc bị chua, không thoát nước nhanh và mùi mốc lan khắp chậu hoặc trên mặt giá thể bám đầy rêu mốc xanh
BÓN PHÂN
Dùng loại phân có hàm lượng Nitrogen cao suốt năm theo liều: 1 muổng café/5lít nước phun 1 lần /tháng. Việc công thức, liều lượng phân bón sử dụng cho Cattleya cũng tương tự như các loại lan khac: Phaleanopsis, Dendrobium, Oncidium, …
CẮT BỎ CÁC VÒI HOA ĐÃ CHẾT
Khi bông hoa cuối cùng tàn bạn hãy cắt bỏ tất cả các vòi hoa. Sau đó dùng bột quế hay sáp đèn cầy tan chảy để bịt vết cắt lại. Tiếp tục chăm sóc cây và chờ mùa hoa sau.
 Ai đã từng ngắm những bông Cattleya lai tạo trong  triển lãm một lần đều phải trầm trồ vì sự hoàn hảo. Nhưng còn Cattleya nguyên thủy, nó cũng có nét đẹp riêng của nó chứ. Xin mời các bạn ngắm Cattleya aclandiae.

        Cattleya aurea

        Cattleya candida

        Cattleya dormaniana

        Cattleya dowiana

        Cattleya elongata

         Cattleya forbesii

       Cattleya gaskelliana

        Cattleya granulosa

        Cattleya guttata

        Cattleya harrisoniana

       Cattleya intermedia

        Cattleya iricolor

        Cattleya jenmanii

Nguồn lantaynguyen.wordpress.com

Tìm hiểu về hoa lan

        Trong muôn ngàn loài hoa đua hương khoe sắc mà thượng đế đã ban cho loài người chúng ta, hoa lan được người Á Châu liệt vào hàng Vương giả chi hoa.

        Hoa lan Disa uniflora được mệnh danh là: Hoa của thượng đế (The flower of the God), lan Cattleya là Nữ hoàng của loài hoa (Queen of the flowers), hoa lan Angraecum sesquipedale là: Ngôi sao của thành Bê-lem (The star of Bethlehem), lan Brassavola nodosa: giai nhân trong bóng đêm.

 

        Việt nam, quê hương của chúng ta cũng là quê hương của khoảng trên 140 loại hoa lan chia ra chừng 1000 giống nguyên thủy. Những cây lan này sinh sản tại các vùng rừng, núi Cao bằng, Cha pa, Lào Kay, Huế, Hải Vân, Quy nhơn, Kontum, Pleiku, Ban mê thuột, Phan Rang, Đà lạt, Di linh v.v… Trong số lan của Việt Nam có rất nhiều cây hiếm quý và có những cây trước kia chỉ thấy mọc ở Việt nam như cây lan nữ hài Paphiopedilum delenati, cánh trắng môi hồng do một binh sĩ người Pháp đã tìm thấy ở miền thượng du Bắc Việt vào năm 1913 sau đó người ta cũng tìm thấy tại Trung Việt vào năm 1922 và rồi mãi cho đến năm 1990-1991 mới tìm lại được ở Khánh hòa.

        Gần 50 năm tuyệt tích, cây lan này đã làm giầu cho một số nhà trồng tỉa người Âu, đã cấy giống, gieo hạt, và bán ra với một giá khá cao.

        Joao de Loureiro, một nhà truyền giáo đã tìm thấy cây lan Giáng hương quế Aerides odorata tại một vùng gần Huế và sau khi đi khắp một vòng Đông Nam Á châu, ông đã viết một một cuốn sách về các loại lan Aerides vào năm 1790. Một cây lan loại này giá bán tại Luân Đôn vào năm 1855 là 89 đồng Anh kim khoảng 225 Mỹ kim và một cây Vanda, giáo sư Phạm Hoàng Hộ gọi là Huệ Đà, nhưng những nhà chơi lan ở trong nước lại phiên âm là Vân Đa giá bán vào năm 1885 là 180 Anh kim, khoảng 450 Mỹ kim.
 
         Nhiều cây lan Việt Nam, hoa thực là xinh đẹp, hương thơm ngào ngạt mà tên gọi lại thanh nhã, mỹ miều như: Bạch ngọc, Giáng xuân, Hạc đính, Long tu, Giã hạc, Kim điệp, Bạch phượng, Hoàng thảo, Ngọc điểm v.v…

Cymbidium ensifolium      

   Trước năm 1975 du khách lên Đà Lạt, Lâm đồng chỉ cần bỏ ra vài chục bạc là đã có những giỏ lan xinh đẹp. Tại khu chợ chim, chợ chó đường Hàm nghi thường được gọi là chợ Cũ cũng là nơi bầy bán những cụm lan rừng vào dịp cuối năm. Những buổi sáng mùa xuân, khách bộ hành khi đi qua con đường Duy Tân cây dài bóng mát, công viên Gia Long đầy rẫy những cây sao, tàn cao sừng sững, hoặc con đường Nguyễn bỉnh Khiêm cây xanh rợp bóng, thường thấy hương thơm như mùi trầm, mùi quế phảng phất đâu đây. Đó là huơng thơm của những chùm hoa Rhynchostylis gigantea trắng lấm tấm tím, đỏ mọc trên những hàng cây me, cây dầu, cây sao mà giới bình dân ở Saigon đã đặt cho một cái tên chẳng thanh tao chút nào: lan me, lan đuôi chồn mà quên hẳn cái tên đẹp đẽ và văn vẻ là Ngọc điểm đã có từ xưa.

        Nói về hoa lan, phải nói tới người Trung hoa. Tiếng LAN, chúng ta đã vay mượn của họ. Người Tầu đã biết về lan vào khoảng 2500 về trước. Thời đại của đức Khổng tử 551- 479 trước thiên chúa giáng sinh đã có câu “Dâng hương lan cho chúa”. Năm dương lịch thứ 300 họ đã biết tới hoa lan đất Tử cán, Cymbidium ensifolium. Việt Nam cũng có thứ lan này, tên là Thanh ngọc, mọc từng bụi thấp nhỏ, lá dài chừng 40-50 phân, hoa xanh nhạt hoặc nâu nhạt, hương thơm ngát thường tìm thấy ở Lào kay, Hà nam, Kontum, Gia ray và Lâm đồng, giá bán tại Hoa kỳ độ 30-40$ một chậu nhỏ. Năm thứ 1000 người Trung hoa đã có sách nói về khoảng 1000 giống lan và chỉ dẫn cách trồng.

       HOA LAN TẠI ÂU MỸ

        Hoa lan, đa số thường mọc tại các vùng nhiệt đới và đã được các thuyền trưởng, các lái buôn, các nhà truyền giáo, các khách du lịch mang về, cho nên người Âu châu biết đến rất muộn. Năm 1510 họ mới biết đến lan qua những trái Vanilla dùng cho bánh kẹo. Cây lan đầu tiên mang về Anh quốc là cây Disa uniflora do thuyền trưởng John Ray lấy về từ mũi Hảo vọng – Cape of Good Hope. Nhưng thực ra Âu châu cũng có nhiều giống lan như Dactylorhiza tại Anh, Gymnadenia rất thơm và nhiều hoa tại Pháp và Đức v.v… Cũng nên nói thêm là chữ ORCHID do chữ ORCHIS của Hy lạp. Vào năm thứ 75 dương lịch, có lẽ Pedanius Dioscorides khi nhìn thấy một củ lan nào đó, đã tượng hình mà đặt tên cho cây lan với cái tên theo nghĩa của Hy Lạp chẳng thanh nhã chút nào: Testicule = Ngọc hành.
          Hoa Kỳ cũng có những loại lan nữ hài xinh đẹp như Cypripedium acaule mọc tại miền White Mountains thuộc tiểu bang New Hampshire. California cũng có thứ lan nữ hài mang tên tiểu bang thường thấy mọc tại công viên quốc gia Yosemite.

   

Cypripedium californicum

        Bắt đầu từ năm 1731 các nhà khoa học và thảo mộc gia Âu – Mỹ mới bắt đầu nghiên cứu về lan và tìm cách phân loại theo các tiêu chuẩn: điều kiện tăng trưởng, sự sinh sản, và hình dáng. John Lindley sinh tại Anh quốc vào năm 1799, ông đã đi nhiều nơi nghiên cưú về lan và để lại cho thế giới bộ sách có thể nói là một bộ lan kinh vô cùng quý báu, hiện nay giá 1200$. Ông mất đi vào năm 1865 và được tặng phong tước hiệu Father of Orchids = Người cha của hoa lan.
        Hội trồng tỉa hoàng gia Anh quốc, Royal Horticulture Society (RHS) được thành lập vào năm 1889, nhưng mãi đến năm 1897 mới chính thức phát giải thưởng cho hoa lan. Cây lan đầu tiên được giải nhất, First Class Certificate (FCC) là cây Cattleya dormaniana xuất xứ từ Costa Rica.

        Hội hoa lan Hoa Kỳ, American Orchid Society (AOS) thành lập vào năm 1921 với số khởi thủy là 100 hội viên. Hiện nay tổng số khoảng 30,000 người bao gồm 330 chi hội nội địa và 170 chi hội thuộc các quốc gia khác trên thế giới. Muốn gia nhập hội hoa lan Hoa Kỳ chỉ cần gửi 60 $ niên liễm về địa chỉ: American Orchid Society, 16700 AOS Lane, Delray Beach, Florida 33446- 4351. Hội sẽ gửi tới tân hội viên một cuốn sách sơ lược về lan và cách trồng một vài loại lan thông thường, môt cuốn ghi rõ điều lệ và nội quy của hội,tên nhũng nhân viên trong ban chấp hành, những hội viên danh dự, các giám khảo, địa chỉ và điện thoại của các chi hội, các vườn lan địa phương v.v… ngoài ra các hội viên hàng tháng còn nhận được tờ nguyệt san hoa lan Orchids ghi rõ những hoạt động của hội và những bài khảo cứu có giá trị.

        ĐẶC ĐIỂM CỦA HOA LAN

        Hoa lan sở dĩ được nhiều ưa chuộng là vì:
        – Mầu sắc thắm tươi, đủ vẻ, từ trong như ngọc, trắng như ngà, êm mượt như nhung, mịn màng như phấn, tím sậm, đỏ nhạt, nâu, xanh, vàng, tía cho đến chấm phá, loang, sọc, vằn thẩy đều không thiếu.
        – Hình dáng thực là khác trăm ngàn hình dạng khác nhau, dù rằng phần lớn chỉ là 5 cánh bao bọc chung quanh một cái môi = lip, nhưng mỗi thứ hoa lại có những dị biệt khác thường. Hoa lan có loại cánh tròn, có loại cánh dài nhọn hoắt,có loại cụp vào, có loại xoè ra có những đường chun xếp, vòng vèo, uốn éo, có loại có râu, có vòi quấn quýt, có những hoa giống như con bướm, con ong (Ophrys insectifera). Hoa lan có những bông nhỏ như đầu chiếc kim gút nhưng cũng có bụi lan Grammatophylum speciosum ở Phi luật thân cao gần 10 thước, dò hoa dài chừng 2 thước và nặng chừng một tấn. Lan này cũng mọc tại Việt nam nhưng chỉ cao độ 2-3 thước và mang cùng tên với cô ca sĩ nổi danh: Thanh Tuyền.
        – Hương lan đủ loại: thơm ngát, dịu dàng, thoang thoảng, ngọt ngào, thanh cao, vương giả cho nên các bà,các cô đã phải trả một giá rất đắt cho bình nước hoa nhỏ síu. Tại Thái lan có một loại Vanda đươc giấu tên và được bảo vệ rất nghiêm ngặt, hương thơm dành riêng để cung cấp cho một nhà sản xuất nước hoa danh tiếng. Nếu hoa lan sớm nở, tối tàn thì dù cho có hương, sắc đến đâu cũng không thể nào được liệt vào loài hoa vương giả. Hoa lan nếu được giữ đúng nhiệt độ và ẩm độ có thể còn đươc nguyên hương, nguyên sắc từ 2 tuần lễ cho đến hai tháng, có những thứ lâu đến 4 tháng, có những thứ nở hoa liên tiếp quanh năm, nhưng cũng có loại chỉ 1-2 ngày đã tàn phai hương sắc.
        Nhiều người thấy lan thường bám vào các cành cây, hốc đá nên nghĩ rằng lan là một loại tầm gửi (Parasite) nhưng thực ra lan không sống vào nhựa của cây. Lan chỉ bám vào đó mà sống, hấp thụ những tinh chất thiên nhiên do hoa, lá cây đã mục, phân chim và các tinh thể khác do nước mưa và gió vận chuyển tới.
         Người ta thường gọi lầm tất cả các loại hoa lan là phong lan. Nhưng thực ra hoa lan mọc ở nhiều nơi và chia ra làm 4 loại sau đây:
         Epiphytes        Phong lan bám vào cành hay thân cây.
         Terestrials       Địa lan mọc dưới đất.
         Lithophytes     Thạch lan mọc ở các kẽ đá.
         Saprophytes   Hoại lan mọc trên lớp rêu hay gỗ mục
        Lan mọc ở khắp năm châu, bốn biển, từ miền gió tuyết lạnh lùng cho đến vùng sa mạc nóng bỏng, khô cằn, từ miền núi cao, rừng thẳm cho đến các đồng cỏ của miền bình nguyên và ngay cả các vùng sình lầy đâu đâu cũng có lan. Đa số lan ưa mọc tại các rừng cây nhiệt đới nhất là tại giẫy núi Andes miền Nam Mỹ và giẫy Hy mã lạp sơn thuộc Á châu. Những nơi này, phần đông cao từ 3000 bộ đến 7000 bộ và nhiệt độ thay đổi từ 50 đến 90°F và mỗi tháng mưa ít nhất là 3-4 inches nước.
        Lan thuộc vào một loài hoa đông đảo với khoảng chừng 750 loài và 30,000 giống nguyên thủy và chừng độ một triệu đã được lai giống nhân tạo hay thiên tạo, hoa lan (Orchidaceae) là một loài hoa đông đảo vào bậc thứ nhì sau hoa cúc (Asteraceae). Sở dĩ chúng tôi phải dùng chữ khoảng chừng vì hiện nay lan còn mọc ở nhiều nơi thâm sơn cùng cốc chưa ai biết đến. Riêng tại Việt Nam, trong những thập niên vưà qua người ta đã tìm thấy mấy cây chưa từng có trong danh mục hoa lan quốc tế. Đó là những cây Christensonia viêtnamica, Renanthera citrina, Paphiopedilum helenae, Paphiopedilum vietnamense và Paphiopedilum hiepii.
        Cây lan Calanthe Dorminii là cây đầu tiên được ghép giống vào năm 1858, loại này tên Việt là Kiều lan hay nôm na gọi là lan bầu rượu. Hiện nay Viện cầu chứng quốc tế, thuộc Hội trồng tỉa hoàng gia Anh quốc (International Registration Authority for Orchid Hybrids) hàng tháng đã chứng nhận tên họ cũng như tác quyền thương mại cho khoảng chừng 300-400 thứ lan mới ghép giống trên toàn thế giớị.

        TÊN CÂY LAN

        Tên những cây lan gồm 4 phần:
       1 – Hàng chữ đầu tiên mang loài của cây lan thí dụ như Cattleya. Cymbidium Oncidium, Phalaenopsis, Paphiopedilum v.v…
       2 – Hàng chữ thứ hai chỉ tên cây lan. Tên cây lan nguyên giống được viết nghiêng bằng chữ thường thí dụ như Paphiopedilum hiepii. mang tên giáo sư Nguyễn Tiến Hiệp người đã tìm ra, hoặc mang tên nơi chốn khởi thủy đã tìm thấy như Paphiopedilum philippinense, tên một thứ lan nữ hài đã tìm thấy ở Phi luật tân. Tên này cũng dùng để chỉ mầu sắc như Masdevallia coccinea, coccinea có nghĩa là mầu đỏ, hoặc để chỉ hương thơm như Aerides odorata hay để chỉ trạng thái của hoa như Dendrobium pendula, tên Việt là Hoàng nhạn có chùm hoa dàì thõng xuống.

       3 – Nếu tên viết bằng chữ hoa như Paphiopedalum Olivia, chỉ cho ta biết là lan đã được ghép giống (do cây Paphiopedilum niveum ghép với lan Paphiopedilum tonsum, tên này đã được cầu chứng vào năm 1988.)
      4 – Thí dụ ông Phạm Hải Nam trồng cây lan này, hoa nở rất đẹp ông mang đi dự thi và được giải nhất, cây này sẽ mang thêm tên do ông Nam đặt cho và giải thưởng như sau: Paph. Olivia “Hai Nam” FCC / AOS
           Hội hoa lan Hoa Kỳ có những giải thưởng sau:
               FCC       First Class Certificate = hạng nhất
               AM         Award of Merit = hạng nhì
               HCC      Highly Commended Certificate = hạng ba
              C.C.M     Certificate of Cutural Merit = giải trồng tỉa
              AOS       American Orchid Society = Hội Hoa lan Hoa kỳ.
        Ngày xưa muốn có hoa lan, người ta phải lăn lội vào rừng thẳm, núi cao để tìm kiếm. Nhưng bắt đầu từ năm 1898 người ta đã thành công trong việc gieo hạt và thương mại phát triển mạnh từ năm 1908. Thông thường các giống hoa khác đều có hoa đực và hoa cái riêng biệt nhưng hoa lan lại có cả nhị đực và cái trong một bông hoa, ngoại trừ một vài giống như Catasetum v.v… Mới đầu còn nhờ đến côn trùng trong việc thụ phấn nhưng sau đó người ta đã làm được việc này trong vòng 1 phút và ai cũng có thể làm được, ngoại trừ một vài giống khá khó khăn. Một quả lan trung bình có chừng một triệu hạt nhỏ và có thể lấy hạt trong những thời hạn khác nhau tùy theo giống lan. Nhưng khi gieo hạt cho cây ra mầm là một việc khá nhiêu khê nào là khử trùng, khử nấm và những dung dịch cho lan nẩy mầm. Vào năm 1960, giáo sư Georges Morel người Pháp đã phát minh ra phương pháp Meristem, tức là cắt mầm hay rễ lan thành từng mảnh nhỏ rồi cho vào trong một dung dịch đặc biệt, để trên máy vừa quay,vừa lắc. Vài tuần sau, mảnh lan này sẽ trở thành một khối như tơ sợi, đem chia ra và trồng sẽ thành những cây lan nhỏ. Mới đầu giáo sư Morel thí nghiệm với khoai tây và hoa thược dược rồi mới tới lan Cymbidium. Sau đó các khoa học gia Âu Mỹ đem ứng dụng cho các loại lan khác. Nhà trồng lan Vacherot – Lecouffle tại Pháp là nơi đầu tiên bán ra những loại lan cấy theo phương pháp này vào năm 1964. Nhờ phương pháp Meristem nên nhiều giống lan hiếm quý không bị tuyệt chủng, nhưng cũng vì đó mà giá lan hạ hẳn xuống.
        Nhờ phương tiện dồi dào, sách vở đầy rẫy, trình độ học vấn, kỹ thuật cao xa cho nên ngày nay nhiều nhà chơi lan tài tử cũng có thể cấy lan theo hai cách kể trên. Lan trồng bằng hạt, khi ra hoa mỗi cây có đôi chút khác nhau, nhưng cây lan do cấy mô tạo thành tất cả đều giống như cây mẹ. Việc trồng lan bây giờ đã biến thành một thứ kỹ nghệ với số vốn đầu tư lên tới vàì chục triệu đồng. Địa phương nào cũng có những vườn lan, lớn có thể từ 5-10 chiếc nhà kính đến 30-40 mẫu tây, nhỏ từ hàng hiên cho đến vườn cây có che nắng.
        Lan không quá khó trồng và cũng không cần phải có hoa tay như nhiều người đã nghĩ, chỉ cần sự quyết tâm và chú trọng tới những điểm trong các bài chỉ dẫn sau đây là đủ.
 

Placentia 4-1995

BÙI XUÂN ĐÁNG

KỸ THUẬT ĐƠN GIẢN TRỒNG LAN RỪNG

Hoa lan rừng khi mang về trồng trong môi trường nhà ở nếu bị ánh nắng trực tiếp, nhất là nắng quá chiều sẽ gây lụi tàn nhanh chóng dù lan được cung cấp đầy đủ nước và khoáng hòa tan.

Khi người “chơi hoa” mua hoa lan về nuôi trồng trong môi trường nhà thường gặp nhiều khó khăn như cây không phát triển, héo rũ, không ra hoa. kinh nghiệm về kỹ thuật trồng và chăm sóc hoa lan rừng để người yêu hoa có những giò lan phong cách tự nhiên, hoang dã và không gì khác là lan rừng.

“Theo kinh nghiệm dân gian, muốn cho lan sinh trưởng tốt, môi trường thuận lợi nhất cho lan bám vào cây tươi nơi thoáng gió, ít ánh sáng chói. Vì vậy, khi lan đưa vào trồng trong chậu cần chăm sóc từ từ cho cây quen dần, không bón thúc phân hóa học quá sớm. Lúc lấy lan rừng cần bóc cả vỏ gỗ mục (loại lan đang sống) bó lại để nơi thoáng mát, ngày tưới vài ba lần bằng cách phun sương đều cả lá thân rễ. Chăm sóc cho lan một tháng rồi chiết thành nhánh trồng vào giò. Chú ý lót giò bằng mùn cưa hay xơ dừa đều không được nén chặt. Tránh để ánh nắng gay gắt, thỉnh thoảng đưa lan ra ngoài trời đêm. Chơi lan không nên bón nhiều phân hóa học, chỉ cần đủ nước, ánh sáng và không gian phù hợp là cây phát triển tốt.

Khi muốn lan ra hoa bất thường, vào dịp tết chẳng hạn, thì bón phân qua lá dành riêng cho lan. Song cần rất hạn chế bón thúc cho hoa vì sau mỗi đợt bón như vậy cây sẽ yếu sức. Tốt nhất là cách hai tháng lại thay lót giò một lần bằng xơ dừa mạt cưa. Hoa tàn thì cắt ngay cuống lá để tập trung dinh dưỡng nuôi cây lại sức. Tưới nước nhẹ đều đặn ngày vài ba lần là cây sống khỏe không cần bón phân.

Chăm sóc

Một trong những đặc điểm sinh học của lan là loài cây khó tính ở chỗ lan có khả năng chịu cớm cao, ưa ẩm và bóng râm nhưng nếu thiếu ánh sáng cũng giảm năng suất và phẩm chất. Nếu lan bị ánh nắng trực tiếp nhất là nắng quá chiều sẽ gây lụi tàn nhanh chóng mặc dù vẫn được cung cấp đầy đủ nước và khoáng hòa tan. Để phòng ngừa tác hại của nắng hạn đối với lan, ta cần chủ động tiến hành một số biện pháp sau:

Đối với phong lan: Không để cho nắng trời trực tiếp chiếu vào giỏ, bụi lan và toàn bộ giá thể (lồng lan), đặc biệt “kỵ” với nắng quái chiều và gió Tây (gió Lào). Nếu trồng đại trà thì phải làm giàn bằng lưới nilon có lỗ để lan vẫn quang hợp được. Chú ý phun tưới (tốt nhất là phun sương mù nhân tạo) toàn bộ cây và giá thể theo kinh nghiệm “2 ướt 1 khô” trong ngày đó là vào các thời điểm trước bình minh và sau hoàng hôn. Lượng nước vừa đủ làm mát cây, ướt rễ và dự trữ.

Địa lan tím

Đối với địa lan: Chăm sóc như đối với phong lan, cần chú ý đảm bảo đất nền tơi xốp, nhiều mầu ở thể hữu cơ đang hoai mục là tốt nhất. Nên bổ sung từ 10-20% vụn gỗ mục (cả vỏ), 10-20% (theo khối lượng tổng thể) các mẩu than gỗ nhỏ luôn ẩm (nhưng không ướt sũng) để nhử rễ ăn ra mà ta quen gọi là hồ rễ. Tránh gió khô, gió lùa qua phần nổi của cây. Làm mát đất bằng phun tưới nước loang theo bóng tán. Cần loại bỏ ngay những lá già (úa vàng) ngăn chặn sâu bệnh bội nhiễm, tỉa các cành khô, rễ hết chức năng hấp thụ hơi nước và cộng sinh với vi khuẩn cố định đạm nuôi cây.

Không nên dùng NPK- loại dùng cho cây hoa màu, cây lương thực bón cho lan. Để cây tươi lâu đẹp bền, hoa sai thắm màu, hương đậm có thể thúc cho lan (phun tưới toàn bộ giá thể) nước gạo mới vo, nước ngâm tro hoai và rắc xỉ than (nguồn phân vi lượng tổng hợp). Nếu có điều kiện lấy bông (hoặc vải bông cotton) nhúng vào dung dịch glicerin 10- 15% cuốn vào cổ rễ lan để giữ ẩm. 

nguồn vnexpress.

PHƯƠNG PHÁP CHĂM SÓC HỒ ĐIỆP SAU TẾT

Sau Tết, khi đa phần hoa trên các cần lan đã tàn, muốn cho cây sống sót và nhanh phục hồi, ta nên dỡ chậu lan ra thành từng cây một để trồng và chăm sóc.

Các cây lan hồ điệp trưng bày ngày Tết thường ghép vào các chậu lớn tạo nên những giò lan rực rỡ. Tuy nhiên, sau Tết, do các gia đình bận rộn nên thường quên hoặc chăm sóc lan không chu đáo, vì thế phần lớn lan bị chết hoặc không thể phát triển, hoặc lụi dần do người chơi không mấy quan tâm đến hoặc chưa biết chăm sóc nó ra sao sau khi tàn hoa. 

 

Xin chia sẻ cách xử lý và chăm sóc cây lan hồ điệp sau khi tàn hoa:

Dùng kéo cắt bỏ ngồng hoa, cách mắt ngủ cuối cùng trên cần hoa khoảng 3 cm. Không nên cắt sát cần cuống, dễ làm dập gãy lá và dễ bị thối lan vào thân cây. Chỗ mắt ngủ còn lại trên cần hoa có khả năng cho ra cây con, dùng bông y tế chấm ít thuốc atonic đặt vào chỗ mắt ngủ khoảng một tuần rồi mở ra, sau 1-2 tháng có khả năng ra cây con.

– Đối với các lá bị bệnh ít, tỷ lệ vàng úa chưa quá 1/3 lá thì ta cố gắng giữ lá đó bằng cách dùng dao lam hoặc dao thật sắc khoét bỏ phần bị lá bị hỏng.

– Đối với các lá bị bệnh nhiều, mặt sau lá có dấu hiệu nấm, nhện loang rộng nên cắt bỏ hoàn toàn.

Tiếp theo, xử lý phần gốc và rễ: Người trồng nên quan sát rễ cây. Đa phần các cây hồ điệp trồng công nghiệp bằng rêu nước, dịp Tết do người nhà vườn hoặc người chơi tưới nước nhiều, do vận chuyển, cắm que sắt uốn hoa làm cho rễ cây bị thối rất nhiều. Ta cần rút bỏ bầu nhựa.

Lan Hồ điệp trắng

– Nếu thấy rễ cây vẫn còn tươi xanh, thối ít thì ta cố gắng giữ nguyên cả bầu của cây, dùng kéo sạch cắt bỏ tất cả các rễ thối, để nguyên các rễ vẫn còn tươi xanh. Bôi vôi, hoặc sơn móng tay, hoặc thuốc làm liền da cây, hoặc keo 502 vào tất cả các vết cắt đặt nguyên bầu cây vào chậu, dùng dây cố định chặt gốc cây lan không cho lung lay. Đổ dớn cọng đã xử lý nấm vào xung quanh chậu vỗ nhẹ cho hơi chặt, không phủ kín lên gốc để quan sát sự phát triển của rễ cây.

– Nếu rễ cây bị hỏng nhiều, gỡ bỏ toàn bộ phần rêu nước trong bầu cây để cắt rễ thối, cắt bỏ toàn bộ các rễ bị thối hoặc dập gãy. Bôi vôi, keo vào vết cắt, bỏ ít xốp vào đáy chậu.

Cây bị cắt gần như hết rễ nên rất khó đứng vững trong chậu. Dùng một thỏi xốp hình chữ nhật, đặt vào chính giữa gốc cây, cho cây lên cục xốp đó. Buộc dây vào gốc và buộc cố định chắc chắn sang hai bên không cho cây bị lung lay khi cầm chậu.

– Để cây vào chỗ mát, tránh mưa tuyệt đối, để khô khoảng ba ngày sau thì tưới đẫm toàn bộ chậu 1 lần.

– Pha phân bón B1 hoặc thuốc kích thích tăng trưởng như Atonic, K/H …thật loãng, tỉ lệ 1/2 thìa cà phê cho 20 lít nước phun sương ẩm hàng ngày.

– Khoảng 1-2 tuần sau, các rễ mới nhú ra, đợi khi rễ non cắm vào giá thể thì đổ thêm một lớp đất vào.

– Sau 1-2 tháng cây phát triển ổn định trở lại, bón phân, tưới nước bình thường.

nguồn vnexpress.